Wsparcie

RPMP.09.02.03-12-0454/17

Centrum Seniora i Opiekuna Faktycznego- „Bliżej Siebie” oferuje usługi konsultacyjno-doradcze dla opiekunów faktycznych osób niesamodzielnych i niepełnosprawnych

Do zadań Centrum Seniora i Opiekuna Faktycznego- „Bliżej Siebie” należy:

• Poradnictwo psychologiczne, w szczególności: interwencja kryzysowa, praca nad emocjami, wypalenie związane ze sprawowaniem długoterminowej opieki nad osobą niesamodzielną wsparcie po stracie osoby bliskiej itd.
• opiekuńcze, w szczególności: porady dotyczące opieki nad osobą niesamodzielną, niepełnosprawną, pomoc w dostosowaniu domu do potrzeb chorego, trening czynności pielęgnacyjnych, w tym przekazanie umiejętności pomocy w codziennych czynnościach życiowych oraz umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych i problematycznych
• Indywidualne poradnictwo specjalistyczne świadczone w miejscu zamieszkania opiekuna faktycznego (mobilny zespół wsparcia):
• opiekuńcze, w szczególności: opieka nad osobą niesamodzielną i niepełnosprawną , świadczenie usług i poradnictwa opiekuńczego w zakresie treningu czynności pielęgnacyjnych, w tym pomocy w codziennych czynnościach i przekazywaniu umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych i problematycznych, pomoc w dostosowaniu domu do potrzeb chorego – zabezpieczenia
• fizjoterapeutyczne, w szczególności: rehabilitacja osób niepełnosprawnych i otępiennych dostosowana do możliwości chorego i warunków w których przebywa

terapeutyczne, w szczególności: dotyczące objaśnienia technik komunikacji, metod pracy, aktywizacji osoby niesamodzielnej, wyjaśniania nietypowych zachowań osoby niesamodzielnej z powodu choroby otępiennej

Poradnictwo świadczone przez konsultantów w Centrum Seniora i Opiekuna Faktycznego- „Bliżej Siebie” w formie porad osobistych, telefonicznych, mailowych z zakresu systemu wsparcia osób niesamodzielnych i ich opiekunów.

---

POJĘCIE I ZAKRES ZJAWISKA

Aby dobrze zrozumieć zakres opieki nad seniorami-członkami rodzin, należy właściwie zrozumieć starość. Zjawisko starzenia się społeczności od wielu lat traktowane jest jako ważny problem społeczny. Wieloaspektowość postrzegania starości i jej konsekwencji stanowi wyzwanie dla opiekunów.

CZYM JEST STAROŚĆ I KIEDY SIĘ ROZPOCZYNA?

Faktu tego nie sposób ustalić z kalendarzową dokładnością. Zależy to od różnorodnych czynników: zdrowia psychicznego i fizycznego, temperamentu, stylu i warunków życia. Nie ma zatem ustalonej prawidłowości w przebiegu ludzkiego życia. Jedno jest pewne i jednakowe u wszystkich, a mianowicie to, że nagle lub niespostrzeżenie starość nastąpi. Jest to fakt konieczny i nieubłagany.

Starość jako zjawisko należy analizować w powiązaniu ze starzeniem się jako procesem, dostrzegając jednocześnie biologiczne aspekty starzenia się osobniczego oraz ich demograficzne, ekonomiczne i społeczne konsekwencje, znajdujące wyraz w zjawisku starzenia się ludności⁴. Obydwa te pojęcia mają charakter interdyscyplinarny, co skutkuje różnorodnością definicji proponowanych przez poszczególnych specjalistów, reprezentujących różne dziedziny wiedzy.

Najczęściej starość określa się jako okres życia ustroju następujący po wieku dojrzałym, który charakteryzuje się obniżeniem funkcji życiowych i szeregiem zmian morfologicznych w poszczególnych układach i narządach. Przegląd literatury wskazuje na brak podstaw do stwierdzenia, że starość rozpoczyna się zawsze w chwili przekroczenia pewnego wieku, z czego wynika wielość podziałów i ustaleń dotyczących początku tego okresu.

Według ustaleń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) przyjmuje się podział na:

• fazę wieku starszego – od 60 do 75 lat,
• fazę wieku starego – od 75 do 90 lat,
• fazę głębokiej starości – ponad 90 lat⁵.

Rozpiętość najniżej i najwyżej przeprowadzonych granic między wiekiem dojrzałym a starością jest znaczna.

Pojęcie starości można rozpatrywać z trzech punktów widzenia:

• liczby przeżytych lat (wiek metrykalny, kalendarzowy),
• zmian biologicznych w organizmie (wiek biologiczny),
• zmian psychicznych (wiek psychologiczny).

Gerontolodzy różnie podchodzą do ustalenia granic pomiędzy wiekiem dojrzałym a starością. Jako początek starości literatura określa najczęściej wiek rozpoczynający się po ukończeniu 61 roku życia. Jest to okres związany z ustaniem obowiązków zawodowych i przejściem na emeryturę⁶. Starzenie się człowieka jest zjawiskiem naturalnym, rozciągniętym w czasie – od niełatwego do ustalenia początku aż do naturalnej śmierci. O ile zakończenie starzenia określone jest momentem śmierci fizjologicznej, to jego początek wyznaczany jest mniej precyzyjnie, najczęściej między 35 a 45 rokiem życia, kiedy to zaczynają się pojawiać „znamiona starości” pogarszające możliwości pełnienia przez człowieka jego ról życiowych.

Proces starzenia się polega na powolnym i stopniowym obniżaniu się odporności organizmu na choroby i urazy, na które człowiek jest narażony w ciągu życia. Stąd do objawów biologicznych starzenia się zaliczamy:

• stopniowe zamieranie komórek w miarę nagromadzania się nieprawidłowych produktów przemiany materii, które prawdopodobnie powstają w czasie przemian metabolicznych i w czasie rozpadu błon wewnątrzkomórkowych przez czynniki chemiczne znane jako wolne rodniki;
• zmiany na poziomie tkankowym, gdzie włókna kolagenu i elastyny w tkance łącznej tworzą tzw. węzły i wówczas nie działają prawidłowo;
• stopniowe osłabienie odpowiedzi immunologicznej;
• „skrócenie” kręgosłupa na skutek zmniejszenia objętości chrząstek międzykręgowych;
• zmniejszanie się masy kości, zanikanie włókien mięśniowych, zastępowanych przez tkankę łączną, poszerzanie się stawów, którym towarzyszy zmniejszenie objętości chrząstek powierzchni stawowych;
• spowolnienie ruchów dowolnych u starszych ludzi i drżenie mięśniowe w spoczynku; zmianę postawa ciała, z odchyleniem głowy do tyłu, zgięciem nadgarstków, bioder i kolan (może się pojawić powłóczenie nogami);
• zmniejszenie elastyczności naczyń krwionośnych z powodu odkładania się kolagenu na ich ścianach;
• podwyższenie ciśnienia tętniczego.

Oprócz wymiarów biologicznego i psychicznego, w jakich funkcjonuje człowiek, aby określić holistycznie jego funkcjonowanie, nie możemy nie uwzględnić jego wymiaru społecznego, a więc pełnionych ról społecznych. W okresie starzenia się w zakresie społecznym mamy do czynienia z:

• zakończeniem życia zawodowego, co wiąże się zawsze z pewnymi stratami, np. utratą dotychczasowego statusu społecznego;
• zależnością od innych i koniecznością opieki ze strony drugich osób;
• osamotnieniem, prowadzącym często do depresji;
• odwróceniem ról – zależność od innych w różnych, nie tylko społecznych aspektach życia.

WYBRANE OBSZARY POTRZEB OSÓB W OKRESIE STARZENIA SIĘ

Struktura ludzkich potrzeb przedstawiana jest w postaci piramidy Maslowa. Poszczególne piętra piramidy obrazują hierarchię ważności danego typu potrzeb i dążeń. Dolne poziomy piramidy zarezerwowane są dla najbardziej podstawowych i najpilniejszych potrzeb człowieka takich jak zaspokojenie głodu, zachowanie życia, potrzeby seksualne i instynkt rozrodczy. Na wyższych poziomach piramidy Maslowa znajdują się potrzeby, które człowiek zaczyna odczuwać dopiero wówczas, gdy zaspokoi potrzeby podstawowe. Na najwyższym poziomie znajduje się potrzeba samorealizacji.

Cztery pierwsze (licząc od podstawy) poziomy piramidy to:

• potrzeby fizjologiczne,
• potrzeba bezpieczeństwa,
• potrzeba przyjaźni i miłości,
• potrzeba bycia szanowanym

Potrzeby seniorów są takie jak potrzeby każdego człowieka, jednak potrzeby podstawowe i wyższego rzędu u seniorów różnią się w aspekcie zaspakajania od potrzeb ludzi młodszych. Różnice wynikają zarówno ze stanu posiadania (doświadczenia i dóbr materialnych) osób starszych, jak też ich sprawności.

Jednocześnie należy pamiętać, że zaspokojone potrzeby fizjologiczne i potrzeba bezpieczeństwa będą generowały potrzeby wyższego rzędu. Potrzeby wyższego rzędu w odniesieniu do ludzi starych:

• potrzeba przynależności to zapewnienie seniorowi poczucia bliskości;
• potrzeba szacunku, uznania i przydatności to stworzenie możliwości rozwijania istniejących już zainteresowań lub ich rozbudzania;
• potrzeby poznawcze to m.in. rozmowa, czytanie prasy, książek;
• potrzeby estetyczne to potrzeba obcowania ze sztuką, aktywność artystyczna, estetyka ubioru, otoczenia itp.;
• potrzeba samorealizacji to pozwalanie seniorowi na wykonywanie czynności, które sam chce zrobić;
• potrzeby duchowe to zainteresowanie sprawami duchowymi.

Zaspakajanie potrzeb życiowych to zaspakajanie potrzeby bezpieczeństwa. Poznaj klika rad!

W przypadku podopiecznego, który się porusza, pamiętaj o tym, aby:

• w łazience i toalecie zainstalować poręcze, które ułatwią wychodzenie z brodzika lub wanny oraz podnoszenie się z toalety; możesz też kupić do wanny lub brodzika specjalne taśmy lub wykładziny antypoślizgowe;
• schować korek od wanny czy umywalki, aby uchronić mieszkanie przed ewentualnym zalaniem;
• jeżeli twój podopieczny źle reaguje na swoje odbicie w lustrze, należy zdjąć lub zasłonić lustra w domu;
• zabezpieczyć okna i drzwi balkonowe przed otwarciem ich przez podopiecznego;

• usunąć klucze z drzwi wejściowych oraz wewnętrznych, aby podopieczny nie miał możliwości zamknięcia się od środka zarówno w samym mieszkaniu, jak i w określonym pomieszczeniu;
• dopilnować, żeby kuchenka posiadała zabezpieczenie, tzn. samoczynne odcięcie ulatniającego się gazu;
• jeżeli mieszkanie ma schody, trzeba zabezpieczyć je bramką;
• nie gromadź jedzenia, kupuj tyle, ile jest w stanie zjeść twój podopieczny;
• dozuj jedzenie, pamiętając, że często nie ma on poczucia sytości;
• uprzedź swoich znajomych o sytuacji twojego podopiecznego.

Zaspakajanie potrzeb życiowych jest więc uwarunkowane aktualnym stanem Twojego podopiecznego, jego możliwościami biopsychospołecznymi oraz istniejącymi chorobami.

Samodzielne ubieranie się stanowi dla naszego podopiecznego często dużą trudność. Seniorzy w skutek swojego stanu niedołęstwa lub zaawansowanej choroby nie potrafią wykonać prostej, wydawałoby się, czynności, np. włożenia butów, skarpetek, bielizny.

Taka sytuacja jest normalna – z wiekiem coraz trudniej przychodzi wykonanie rutynowych czynności. Z czasem trzeba pomóc ubierać się, gdyż sam podopieczny zupełnie nie może dać sobie z tym rady.

PORADY DOTYCZĄCE UŁATWIENIA SAMODZIELNEGO UBIERANIA SIĘ:

• ułóż rzeczy podopiecznego w takiej kolejności, w jakiej mają być zakładane;
• zamiast guzików czy sznurowadeł w odzieży i obuwiu zastosuj rzepy lub ściągacze;
• bielizna musi być z naturalnych włókien, miękka i większa o co najmniej jeden numer;
• rzeczy powinny być zawsze czyste, estetyczne, przyjemne dla podopiecznego i wygodne np. dresy, skarpety bezuciskowe;
• przy wyjściu na spacer zwracaj uwagę na dobór odzieży i obuwia do pogody;
• podopiecznych, którzy nie mogą się samodzielnie poruszać i stale leżą, ubieramy w bawełniane podkoszulki z długim rękawem, wkładane przez głowę, na dół zakładamy pampersy. Pamiętajmy, aby w odzieży unikać guzików i grubych szwów, które po dłuższym czasie stosowania mogą spowodować odleżyny;
• podopiecznych, którzy nie chodzą, ale siedzą w wózkach inwalidzkich czy fotelach, ubieramy o pół stopnia cieplej, w szczególności dbając o kończyny dolne.

Jednak należy zawsze pamiętać o tym, aby jak najdłużej nie tyle wyręczać podopiecznego, ile tylko pomagać w tych czynnościach.

METODYKA KARMIENIA – TECHNIKI KARMIENIA, RODZAJE DIET

Ważną zasadą w żywieniu ludzi starszych jest dopilnowanie, aby nasz podopieczny nie spożywał zbyt wiele słodyczy i tłustych pokarmów, gdyż u większości seniorów występuje cukrzyca typu II. Stąd należy w diecie ograniczyć węglowodany proste zawarte w słodyczach i cukrze na rzecz węglowodanów złożonych, które znajdują się w warzywach i produktach zbożowych pełnoziarnistych.

Niekiedy osoby starsze w wyniku różnych chorób czy urazów mają trudności z połykaniem. Wówczas należy pamiętać przede wszystkim o:

• konsystencji diety – posiłki powinny być miksowane, czasem płynne lub półpłynne;
• właściwym podawaniu pokarmów i płynów – powinny być o temperaturze 30°C. Należy je podawać powoli, w pozycji półsiedzącej, z cierpliwością i szacunkiem dla osoby karmionej; to pozwala uniknąć zakrztuszenia, które może wywołać zachłystowe zapalenie płuc;
• zadbaniu o odpowiednią miękkość produktów – warzywa powinny być nieco dłużej gotowane, mięso i ryby gotowane na parze, a pieczywo namoczone w mleku lub herbacie.

Aby wzmocnić apetyt, należy zadbać o cechy organoleptyczne potraw: wygląd, zapach, konsystencję i oczywiście smak. Warto stosować aromatyczne zioła i przyprawy, które będą kusiły zapachem. Danie, które będzie udekorowane listkami ziół, warzywami czy owocami, zdecydowanie bardziej zachęci do zjedzenia niż mikstura bez koloru i zapachu19 .

W przypadkach gdy lekarz zaleci karmienie podopiecznego przez sondę żołądkową, należy pamiętać o:

• dokładnym zmiksowaniu pożywienia,
• podawaniu jednorazowo 200–300 ml pokarmu o temperaturze 36–37°C,
• ułożeniu podopiecznego w pozycji wysokiej lub półwysokiej,
• podawaniu na początku oraz na końcu partii ciepłego płynu np. herbaty lub wody w ilości 10–20 ml,
• pozostawieniu podopiecznego w pozycji wysokiej jeszcze przez ok. 1 godzinę po karmieniu.

Pamiętaj, możesz podawać:

• warzywa – zarówno zielone, jak i czerwone, strączkowe, gotowane, parowane, surowe (jeżeli podopieczny może gryźć),
• owoce sezonowe – podawane podobnie jak wyżej, pamiętając, aby wykluczać te, które podwyższają indeks glikemiczny np. winogrona,
• pełnoziarniste produkty zbożowe – np. kasza gryczana, jaglana, jęczmienna,
• orzechy i nasiona (jeżeli podopieczny nie ma uczulenia) – orzechy włoskie, laskowe, nerkowca, siemię lniane, siemię konopne, pestki dyni, słonecznika, nasiona chia, sezam,
• nabiał odtłuszczony,
• drób odtłuszczony, pozbawiony skóry – kurczak i indyk,
• ryby morskie.

Pamiętaj o tych zasadach:

• ograniczaj czerwone mięso: mniej niż porcja tygodniowo,
• ograniczaj masło i margarynę: jedna łyżeczka dziennie,
• ser żółty: jedna porcja tygodniowo,
• ciastka i słodycze: jedna porcja tygodniowo,
• unikaj napoi wysokosłodzonych, gazowanych.

ZASADY UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY – OMDLENIA

Omdlenie to krótkotrwała utrata przytomności spowodowana niedotlenieniem mózgu oraz spadkiem ciśnienia tętniczego.

Bardzo często pojawiają się objawy zwiastujące omdlenie takie jak:

• bladość skóry,
• nudności,
• zaburzenia słuchu,
• zawroty głowy,
• zaburzenia widzenia,
• nadmierna potliwość.

1. Jeżeli je zaobserwujesz, posadź podopiecznego lub połóż go do łóżka.
2. W przypadku gdy jest przytomny, posadź go na krześle i poproś, aby pochylił się do przodu (głowa jak najbliżej kolan).
3. W momencie gdy podopieczny zaczyna się osuwać na ziemię, ułóż go w pozycji na wznak i sprawdź czynności życiowe takie jak oddech i przytomność (nie sprawdzaj tętna na szyi!).
4. Jeżeli oddech jest niewyczuwalny, wezwij pogotowie i rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową.
5. W przypadku występowania oddechu przy braku reakcji, która świadczy o tym, że podopieczny jest przytomny, ułóż go w pozycji bocznej bezpiecznej.
6. Według najnowszych zaleceń nie jest wskazane, aby unosić kończyny do góry, ponieważ przyczyna omdlenia może leżeć w schorzeniach neurologicznych bądź kardiologicznych.
7. Pozostań przy podopiecznym do czasu przyjazdu zespołu karateki ratunkowej.
8. Przygotuj informację o przyjmowanych lekach.
9. Przygotuj dokumenty podopiecznego.

Pamiętajmy, każdemu poszkodowanemu – zarówno siedzącemu, jak i leżącemu – należy rozluźnić pasek, odzież pod szyją, zadbać o dostęp świeżego powietrza, przytomnemu podać coś chłodnego do picia i przypilnować, by przez kilka chwil siedział lub leżał, aż do ustabilizowania krążenia.

ZASADY UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY – ZADŁAWIENIE

Zadławienie się, czy też zakrztuszenie, to nic innego jak zatkanie dróg oddechowych przez ciało obce, np. jedzenie, picie, własna ślina, szczególnie u pacjentów z zaburzonym odruchem połykania (dysphagia) itp. Zadławienie to zamknięcie dróg oddechowych, do którego może doprowadzić np. szybkie, łapczywe spożywanie pokarmów czy połknięcie małego przedmiotu. Jest to stan zagrożenia życia, mogący się przytrafić każdemu codziennie.

Do zadławienia dochodzi w sytuacji, gdy kawałek pokarmu przedostaje się pod nagłośnię. Dzieje się tak np. gdy weźmiemy wdech w tej samej chwili, w której przełykamy jedzenie. Wtedy pokarm wpada do tchawicy lub do oskrzeli, a to może doprowadzić do zablokowania drożności dróg oddechowych i niemożności oddychania. Pierwszym objawem zadławienia się jest kaszel, ponieważ podświadomie, tj. poprzez uruchomienie odruchu kaszlowego, sami próbujemy udrożnić drogi oddechowe – zatem nie hamuj kaszlu.

W trakcie zadławienia mogą pojawić się zasinienie czy brak oddechu, które świadczą o całkowitym zatkaniu dróg oddechowych. W krótkim czasie może dojść do uduszenia lub poważnych powikłań zdrowotnych.

Jak postępować przy zadławieniu?

Gdy podopieczny przestał kaszleć, ale jest przytomny, należy:

zachęcać do kaszlu, a jeżeli to nie pomoże, to:

• pochylić poszkodowanego do przodu,
• pięć razy energicznie uderzyć w okolicę międzyłopatkową,
• po każdym uderzeniu sprawdzić, czy ciało obce przypadkiem nie wydostało się i czy drogi oddechowe są nadal niedrożne.

Sekwencja uderzeń

5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową zgodnie z zasadami: stanąć z boku i nieco za poszkodowanym, podłożyć jedną dłoń pod mostek poszkodowanego i pochylić go do przodu tak, aby przemieszczone ciało obce mogło przedostać się do ust, a nie przesuwało się w głąb dróg oddechowych;

5 energicznych uderzeń nadgarstkiem w okolicę międzyłopatkową; należy wykonać 5 takich prób.

Jeżeli podopieczny stracił przytomność, bezpiecznie ułóż go na ziemi, natychmiast wezwij fachową pomoc i rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową!